Φάκελος Αμμόχωστος: 16 Αυγούστου 1974 – «Εξαπόλυσα τα πράγματα και είπα τώρα είναι η ζωή μας»

Η Εθνική Φρουρά και οι λίγοι αξιωματικοί της ΕΛΔΥΚ παρουσιάζουν εικόνα διάλυσης, προσπαθούν κάποια τμήματα ή μεμονωμένα στρατιωτικά στελέχη να ανασυνταχθούν ώστε να δημιουργηθεί μια γραμμή αντίστασης μεταξύ Αμμοχώστου και Δερύνειας. Μάταια. Ο τουρκικός στρατός προχωρά σχεδόν ανενόχλητος σε εκκαθάριση πόλεως στην Αμμόχωστο. Κάποιοι κάτοικοι δεν έχουν αποχωρήσει. Τα ΗΕ δεν έχουν δημιουργήσει κάποιο οδόφραγμα.

Φάνος Χριστοφόρου

Ξημερώματα Παρασκευής, 16 Αυγούστου, ο Φάνος Χριστοφόρου με μια ομάδα εθελοντών από το 201 ΤΠ και τον Συνταγματάρχη του ΓΕΕΦ, Θεοδωρακόπουλο είναι στην Δερύνεια. Εκεί βρήκαν τον Λοχαγό, Στέλιο Κάτσιο, τον Κίκη Κωνσταντίνου κι άλλους 5 – 6 άνδρες που τους περίμεναν στην πλατεία. Ο Συνταγματάρχης τους ρώτησε για την κατάσταση και του είπαν ότι δεν έβλεπαν ακόμα Τούρκους και δεν ήξεραν τί έπρεπε να κάνουν.

Οι Θεοδωρακόπουλος, Κάτσιος, Κίκης Κωνσταντίνου κι άλλοι δύο ακόμη άνδρες, ανέβηκαν στο δεύτερο όροφο του οικήματος των Εθνικοφρόνων Σωματείων στην πλατεία της Δερύνειας. Ο Χριστοφόρου κλήθηκε να μείνει έξω από το δωμάτιο για να τους προσέχει. «Μιλούσαν έντονα, οι φωνές τους ακουγόταν μέχρι έξω. «Ο Κάτσιος και ο Συνταγματάρχης ήταν επιφυλακτικοί, ήθελαν να στείλουν προπομπό. Ο Κίκης φώναζε πολύ δυνατά ότι οι Τούρκοι δεν μπήκαν στο Βαρώσι και πρέπει να μπούμε και κάνουμε φυλάκια σε συγκεκριμένα σημεία που τα ονομάτιζε». Επικράτησε η άποψη των στρατιωτικών.

Επιλέγονται για προπομποί ένας ανθυπολοχαγός και ένας λοχίας ντόπιος, μηχανικός αυτοκινήτων με το Ζεφύρ αυτοκίνητο του, το οποίο οι Τούρκοι σταμάτησαν στην κατηφόρα προς την πόλη, στο ύψος περίπου που είναι ο αστυνομικός σταθμός Δερύνειας και ένα βενζινάδικο. Ήταν δύο ΙΧ και μέσα υπήρχαν Τούρκοι πεζοναύτες. Έβαλαν το Ζεφύρ στη μέση και αυτοί μπροστά και πίσω και οδηγούσαν το αυτοκίνητο μέσα στο Βαρώσι, όταν ξαφνικά το Ζεφύρ στρίβει απότομα αριστερά, αρχίζει να αναπτύσσει ταχύτητα και οι Τούρκοι να βάλουν με οπλοπολυβόλα. Τελικά το Ζεφύρ τα κατάφερε και γλύτωσε. Το αυτοκίνητο επέστρεψε στην πλατεία της Δερύνειας.

Μετά από αυτό άρχισαν να στήνουν εκατέρωθεν πρόχειρα φυλάκια και οι Ε/κ έκοβαν τις σωλήνες που οι αγρότες πότιζαν τα χωράφια τους, οι οποίες από μακριά φαινόταν σαν αντιαρματικά και να τις τοποθετούν στα πρόχειρα φυλάκια με ελληνικές σημαίες που πήραν από τα σχολεία και τα σωματεία. Ένα τέτοιο φυλάκιο έκανε και ο Φάνος Χριστοφόρου εκεί που σήμερα είναι το Πολιτιστικό Κέντρο Αμμοχώστου κι εκεί έμεινε.

Στις 16 Αυγούστου και παρ’ όλα όσα συνέβησαν, οι άνδρες των Ηνωμένων Εθνών δεν εμφανίστηκαν «κι αυτό είναι το παράπονό μου. Άργησαν πάρα πολύ τα ΗΕ».

Φώτος Κουζουπής

Στις 16 Αυγούστου, πολύ νωρίς το πρωί, ο Φώτος Κουζουπής διαπίστωσε πως ο ιδιοκτήτης του σπιτιού που τους φιλοξενούσε γνώριζε τον πατέρα του κι επειδή ήξερε πως ήταν αριστερών καταβολών και μπορεί να κινδύνευε από μέλη της ΕΟΚΑ Β, τον μετέφερε μαζί με τους άλλους 3 στο περβόλι του έξω από το Φρέναρος. Θα έβρισκε τους γονείς του Φώτου, που ήταν επίσης στο Φρέναρος. Το σημάδι για να καταλάβουν οι γονείς τους ότι ήταν όντως ζωντανός ήταν ένα τούρκικο μαντήλι που είχε πάρει από την α΄ φάση της εισβολής και το είχε πάνω του.

Ο Φώτος Κουζουπής συναντήθηκε με τους γονείς του, Μενέλαο και Αναστασία και επειδή από το τρανζίστορ άκουσε από το ΡΙΚ ότι καλούνταν οι αστυνομικοί, οι πυροσβέστες και οι κυβερνητικοί να παρουσιαστούν στην Τεχνική Σχολή Αμμοχώστου, θεώρησε ότι οι γονείς του μπορούσαν να πάνε στο σπίτι τους στο Βαρώσι – που ήταν κοντά στην Τεχνική Σχολή – και να του φέρουν πολιτικά ρούχα. Θυμάται ότι η εκφώνηση της είδησης από το ραδιόφωνο του ΡΙΚ ήταν από άντρα.

Αν είχε μπλόκο της ΕΦ ή άλλων ομάδων Ε/κ, στην Δερύνεια δεν θα πήγαιναν, συμφώνησαν. Οι γονείς του μαζί με ζευγάρι γειτόνων τους από τον Άγιο Μέμνωνα έφτασαν από παράδρομους στα σπίτια τους. Μπλόκο δεν είχε ούτε από την τουρκική πλευρά.

Ο Μενέλαος Κουζουπής θυμάται ότι ήταν μετά τις 10 το πρωί της 16ης Αυγούστου, που πήγε τελευταία φορά σπίτι του, στην οδό Νάξου 17Α. Ο ίδιος μάζευε κουβέρτες και παπλώματα γιατί θεώρησε ότι θα τους ήταν χρήσιμα για λίγες ημέρες «και θα γυρνούσαμε πίσω». Η σύζυγός του μάζευε ρούχα σε μια βαλίτσα. «Ενώ τα βαστούσα έπεσαν πυροβολισμοί πάνω από το σπίτι. Εξαπόλυσα τα πράγματα και είπα ‘τώρα είναι η ζωή μας’». Φώναξαν τους γείτονες, μπήκαν στο αυτοκίνητο όλοι και έφυγαν. Η Αναστασία Κουζουπή είχε πάρει την βαλίτσα με τα ρούχα του γιου της και τα δικά τους.

Η διαφυγή τους ήταν από τον χωματόδρομο από την εκκλησία του Αγίου Μέμνωνα που κατέληγε στην αστυνομία της Δερύνειας. «Όταν φτάσαμε εκεί είδαμε ότι είχε κόσμο που έφευγε από την Αμμόχωστο, αλλά και από την Δερύνεια». Στο Φρέναρος επίσης ο κόσμος ετοιμαζόταν να φύγει γιατί είχαν ακούσει πως οι Τούρκοι θα προχωρούσαν και προς εκεί.

Η οικογένεια Κουζουπή και οι άλλοι 3 στρατιώτες μπήκαν στο αυτοκίνητο και έφυγαν με σκοπό να φτάσουν στις Βρετανικές Βάσεις. Ο Φώτος Κουζουπής και οι άλλοι 3 στρατιώτες περνούσαν έξω από τα χωριά όπου πιθανόν να είχαν μπλόκα της ΕΟΚΑ Β και τελικά έφτασαν στις Βάσεις, μετά μετακινήθηκαν οικογενειακώς στην Λάρνακα και μετά από λίγες ημέρες κατατάγηκε τελικά στο τάγμα του, το 201, που είχε μεταφερθεί στο Αλεθρικό. Ο Φώτος Κουζουπής ολοκλήρωσε την θητεία του το Σεπτέμβριο του 1975, μετά από δύο χρόνια.

«Αυτό που μένει είναι η ανεπάρκεια και η ανικανότητα που είχαν οι ηγέτες της Εθνοφρουράς και οι τότε πολιτικοί, που πολλοί ήταν της ΕΟΚΑ Β. Το Βαρώσι είναι για μένα το Βαρώσι. Δεν έχω πρόβλημα να πάω και να μείνω ακόμη». Το σπίτι του και της γυναίκας είναι στην νεκρή ζώνη, πίσω από την εκκλησία του Αγίου Μέμνωνα.

ΜΓ

Το πρωί της 16ης Αυγούστου ο ΜΓ περπατούσε από τον δρόμο της εκκλησίας της Παναγιάς της Δερύνειας προς το δρόμο Αμμοχώστου – Δερύνειας, πριν από τον οποίο άκουσε πυροβολισμούς, έτρεξε προς τα κάτω κουβαλώντας το όπλο του, μπρεντ με 3 συνολικά γεμιστήρες. Στο «ξίστρατο του Αγίου Μέμνωνα» είδε ένα αυτοκίνητο Μόρις, άσπρο, από το οποίο πυροβολούσαν προς την ε/κ πλευρά, όχι τον ίδιο. Υπήρξε ανταλλαγή πυρών, ενεπλάκη ο ΜΓ, όμως παρουσιάστηκε πίσω από το Μόρις ένα τουρκικό άρμα και έφυγε τόσο αυτός όσο και ο άλλος Ε/κ τον οποίο οι Τ/κ από το αυτοκίνητο πυροβολούσαν.

Ο ΜΓ πήγε στο Λιοπέτρι και την επομένη έμαθε ότι στο αυτοκίνητο είχαν σκοτωθεί οι 2 Τ/κ που επέβαιναν και 3 είχαν τραυματισθεί. Βρήκε το αυτοκίνητο και πήρε το όπλο Τόμσον που έγραφε ΤΜΤ και το κράτησε στο λόχο του.

Πηγή: KYΠΕ